Η Lactuca serriola είναι ετήσιο ή διετές φυτό της ευρύτερης περιοχής της Αρχαιας Θουρίας – Μυκηναϊκής Άνθειας, που το ύψος του κυμαίνεται από 60 έως 180 εκατοστά. Έχει πλούσιο γαλακτώδη χυμό (λατέξ), ελαφρά πικρό και ιξώδη που όταν εκτεθεί στον αέρα πήζει παίρνοντας μια όψη κολλώδη. Το γαλακτώδες αυτό κόμμι ονομάζεται συχνά «όπιο του μαρουλιού» γιατί έχει τις ιδιότητες του οπίου σε μικρότερο όμως βαθμό και για τον λόγο αυτό δεν δρα αθροιστικά ούτε προκαλεί εθισμό.
Στη βάση, ρόδακας με φαρδιά φύλλα, γλαυκά, λοβωτά, καλυμμένα στο κάτω μέρος, πάνω και γύρω από την κεντρική νεύρωση, με σκληρές, αγκαθωτές τρίχες.
Τα άνθη βγαίνουν σε κεφαλωτές ταξιανθίες. Αυτά που χαρακτηρίζουμε άνθη στην πραγματικότητα είναι ταξιανθίες, με πολλά γλωσσοειδή ανθίδια, σε κίτρινο ανοικτό χρώμα, που ανοίγουν το βράδυ για να ξανακλείσουν το πρωί με την ανατολή του ήλιου. Οι ταξιανθίες αυτές φύονται σε μακριούς ανθοφόρους βλαστούς που διακλαδίζονται. Οι καρποί περιέχουν πολλούς μικρούς, επιμήκεις σπόρους, που έχουν στην κορυφή τους μία ίνα, που καταλήγει σε μια ακτινωτή δέσμη ινών, σχηματίζοντας ένα σκιάδιο, που παρασύρεται μαζί με τον σπόρο από τον άνεμο, διευκολύνοντας τη διασπορά και τον πολλαπλασιασμό του φυτού. Τα φύλλα έχουν την ιδιότητα να περιστρέφονται, όσο είναι δυνατό λοξά προς τον ήλιο κατά τη διάρκεια της ημέρας. Η ιδιότητα αυτή έδωσε στο φυτό τις ονομασίες «Μπούσουλας» ή «Πυξίδα».
Ανθίζει από Ιούνιο μέχρι Αύγουστο.
Ιστορικά στοιχεία:
Αναφέρεται από τον Θεόφραστο και τον Ιπποκράτη (ο οποίος γνώριζε πως οι ιδιότητες του χυμού του φυτού, μοιάζουν με αυτές του οπίου).
Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν πως ο πικάντικος χυμός του φυτού θεράπευε οφθαλμικά έλκη ενώ οι Πυθαγόριοι το ονόμασαν το «μαρούλι-ευνούχος» γιατί προκαλούσε διούρηση και μείωνε την σεξουαλική επιθυμία.
Στη ιερό της Ήρας στην Σάμο βρέθηκαν σπόροι του φυτού που χρονολογούνται από τον 7ο αιώνα π.Χ. Σύμφωνα με την μυθολογία η Αφροδίτη ξάπλωσε με τον Άδωνι σε κρεβάτι φτιαγμένο από το φυτό αυτό. Σύμφωνα με τον Διοσκουρίδη Πεδάνιο, (1ος αιώνας), το αγριομάρουλο διώχνει τις φιλήδονες εικόνες των ονείρων.
Ο Πλίνιος τον 2ο αιώνα αναφέρεται στην ιδιότητα του φυτού να αποθαρρύνει την σεξουαλική επιθυμία. Στη «Φυσική Ιστορία» αναφέρει συγκεκριμένα πως παγώνει την σεξουαλική επιθυμία όπως ο πυρετός. Καθαρίζει το στομάχι και αυξάνει τον όγκο του αίματος σε αυτό. Αναφέρει επίσης ότι κάποιος γιατρός θεράπευσε με το βότανο αυτό, τον αυτοκράτορα Αύγουστο από μια πάθηση του συκωτιού.
Οι αρχαίοι Έλληνες μπορεί να θεωρούσαν πως το φυτό κατευνάζει τις «ζωηρές» σκέψεις, αλλά ευρήματα δείχνουν πως οι Αιγύπτιοι αντίθετα το θεωρούσαν αφροδισιακό.
Τοιχογραφίες στην Αίγυπτο απεικονίζουν τον Μιν (θεό της γονιμότητας και της σεξουαλικότητας) να κρατά ένα μάτσο αγριομάρουλα. Για περισσότερο από ένα αιώνα οι αρχαιολόγοι αναρωτιόντουσαν γιατί ο Αιγύπτιος θεός κρατά το συγκεκριμένο φυτό που ηρεμεί και κατευνάζει την σεξουαλικότητα.
Ο ιταλός βοτανολόγος Τζιόρτζιο Σαμορίνι, συντάκτης του περιοδικού Έλευσις, του Μουσείου στο Ροβερέτο, έλυσε το αίνιγμα. Προσδιόρισε πως ο τύπος του φυτού, που κρατά ο θεός είναι το Lactuca serriola. Ο Σαμορίνι εξέτασε τα συστατικά του χυμού του φυτού και ανακάλυψε πως το αγριομάρουλο δρα με δύο τρόπους ανάλογα με τη δοσολογία. Οι έρευνές έδειξαν πως 1 γραμμάριο λακουκάριο έχει παυσίπονο και ηρεμιστική δράση. Σε υψηλότερη δόση όμως, 2 έως 3 γραμμαρίων, τα τονωτικά αποτελέσματα των αλκαλοειδών τροπανίου που περιέχει επικρατούν.
Τον Μεσαίωνα το συνιστούσαν σαν διευκολυντικό του ύπνου.
Το χρησιμοποιούσαν επίσης σε ασθένειες που εκδηλώνονται με σπασμούς, όπως το άσθμα, ο κοκίτης, το μόνιμο άγχος, η ταχυκαρδία και η υστερία. Το χυμό τον είχαν χρησιμοποιήσει και στη θεραπεία ακροχορδώνων.
ΕΔΩΔΙΜΟΤΗΤΑ: Τα νεαρά φύλλα και οι τρυφεροί βλαστοί του φυτού τρώγονται σαλάτα ή μαγειρεμένα. Έχουν πικρή γεύση . Τα νεαρά τρυφερά φύλλα είναι ήπια και κάνουν μια εξαιρετική σαλάτα, αλλά όλο το φυτό γίνεται πικρό καθώς γερνάει, ειδικά όταν βγαίνει το λουλούδι . Ως ορεκτικό χρειάζεται πολύ λίγο μαγείρεμα . Μεγάλες ποσότητες μπορεί να προκαλέσουν πεπτικές διαταραχές. Χρησιμοποιείται ως υποκατάστατο του σπαραγγιου. Ένα βρώσιμο έλαιο με πολύ ευχάριστη γεύση λαμβάνεται από τους σπόρους το οποίο πρέπει να καθαριστεί πριν να είναι βρώσιμο .
ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ:
Ο γαλακτώδης χυμός του φυτού περιέχει: Σεσκιτερπενικές λακτόνες (λακτουκοπικρίνη, λακτουκερίνη, μίγμα οξικών εστέρων των α-λακτουκερόλη, β-λακτουκερόλη), φλαβονοειδή (7-μονογλυκοσίδες της λουτεολίνης και απιγενίνης, καθώς και κερκετινο-3-γλυκοσίδη), κουμαρίνες (κιχωρίνη). Άλλα συστατικά είναι η μαννιτόλη, β-αμυρίνη, ισοπουλεόλη, ίχνος αλκαλοειδούς, τριτερπένια, σίδηρο, βιταμίνες Α, Β1 Β2 και C.
Το κύριο συστατικό του χυμού, το λακτουκάριο έχει ως ενεργό συστατικό τη λακτουκίνη από την οποία προέρχεται η λακτουκοπικρίνη. Η λακτουκοπικρίνη έχει χρησιμοποιηθεί στην ιατρική για τις ιδιότητές της. Η ουσία αυτή γλυκαίνει τον πόνο και δρα ως αντισπασμωδικό, χωνευτικό, διουρητικό, υπνωτικό, ναρκωτικό και καταπραϋντικό. Επιδρά όπως το όπιο, χωρίς όμως να προκαλεί πεπτικά προβλήματα ή εθισμό.
Εσωτερικά λαμβάνεται για θεραπεία αϋπνίας, ανησυχίας, νευρώσεων, υπερευαισθησία παιδιών, ξηρό βήχα, βήχα λόγω κοκίτη, ρευματικούς πόνους.
Η συγκέντρωση της ουσίας είναι μεγαλύτερη όταν το φυτό είναι ανθισμένο. Το λακτουκάριο το παρήγαγαν οι φαρμακοβιομηχανίες μέχρι την δεκαετία του ’40.
Η δυνατότητα του φυτού να βοηθά στις γαστρεντερικές, αναπνευστικές και αγγειακές παθήσεις τεκμηριώθηκε από τα Πανεπιστήμια Bahauddin Zakariya και University of Karachi στο Pakistan, University of Salerno, Italy
Ο χυμός του φυτού έχει χρησιμοποιηθεί σε αντιβηχικά μείγματα αντί του οπίου. Όλο το φυτό είναι ηρεμιστικό, βοηθά στον καλό ύπνο και γαληνεύει την ανησυχία και το άγχος. Δρα ηρεμιστικά στο αναπνευστικό και χρησιμοποιείται κατά του παροξυσμικού κοκίτη και κατά του νευρικού, ερεθιστικού, ξηρού βήχα.
Οι ευεργετικές επιδράσεις στους ασθενείς με καρδιολογικά προβήματα τεκμηριώθηκαν από το Πανεπιστήμιο Mashhad University of Medical Sciences, Iran
Το Πετρομάρουλο, είναι ωφέλιμο σε βλεννόρροια, παθήσεις των ματιών και χρόνιες πληγές. Είναι διουρητικό και καθαρτικό. Δεδομένου ότι το φυτό έχει καταπραϋντικές, ηρεμιστικές και ελαφρά ναρκωτικές ιδιότητες, κατευνάζει ακόμα και τις σεξουαλικές ορέξεις.
Το έλαιο των σπόρων του φυτού, έχει αντιπυρετικές και υπνωτικές ιδιότητες.
Στην ομοιοπαθητική χρησιμοποιείται για την θεραπεία χρόνιου κατάρρου, βήχα, πρησμένου συκωτιού, φουσκώματα και ασθένειες ουροποιητικού συστήματος.
Bahauddin Zakariya και University of Karachi στο Pakistan, University of Salerno, Italy
Facciola. S. Cornucopia – A Source Book of Edible Plants. Kampong Publications 1990 ISBN 0-9628087-0-9
Faculty of Pharmacy, Bahauddin Zakariya University, Pakistan
Tanaka. T. Tanaka’s Cyclopaedia of Edible Plants of the World. Keigaku Publishing 1976